THIỀN SƯ TRÍ THƯỜNG

(Qui Tông)

Lúc còn tại gia không rõ danh tánh và quê quán ở đâu. Người ta chỉ biết Sư đến tham vấn Mã Tổ, được đại ngộ. Sau từ giã Mã Tổ, Sư đi tìm nơi an trụ. Lúc Sư ra đi đồng thời với Sư Phổ Nguyện, Trí Kiên...

Sau, Sư an trụ tại chùa Qui Tông, ở Lô Sơn.

Sư thượng đường dạy chúng:

- Các bậc cổ đức từ trước không phải chẳng hiểu biết, các ngài là bậc cao thượng chẳng đồng hạng thường. Người thời nay không thể tự thành tự lập, để tháng ngày qua suông. Các ngươi chớ lầm dụng tâm, không ai thế được ngươi, cũng không có chỗ ngươi dụng tâm. Chớ đến người khác tìm, từ trước chỉ nương người khác mà hiểu, nói ra đều kẹt, ánh sáng không thấy suốt, chỉ vì trước mắt có vật.

*

Có vị Tăng hỏi:- Thế nào là huyền chỉ?

Sư đáp:- Không người hay hội.

- Người hướng về thì sao?

- Có hướng tức trái.

- Người chẳng hướng về thì sao?

- Ai cầu huyền chỉ?

- Ði! Không có chỗ ngươi dụng tâm.

- Ðâu không có cửa phương tiện khiến học nhân được vào?

- Quan Âm sức diệu trí hay cứu khổ thế gian.

- Thế nào là sức diệu trí Quan Âm?

Sư gõ cái đỉnh ba tiếng, hỏi:- Ngươi nghe chăng?

- Nghe.

- Sao ta chẳng nghe?

Tăng không đáp được.

Sư cầm gậy đuổi ra.

*

Ðại Ngu đến từ biệt Sư.

Sư hỏi:- Ði đâu?

- Ði các nơi học ngũ vị thiền.

- Các nơi có ngũ vị thiền, ta trong ấy chỉ có nhất vị thiền.

- Thế nào là nhất vị thiền?

Sư liền đánh.           

Ðại Ngu bỗng nhiên đại ngộ, thưa:- Ngưng, con hội rồi.

- Nói! nói!

Ðại Ngu vừa nghĩ trả lời.

Sư lại đánh đuổi ra.

*

Sau, Ðại Ngu đến Hoàng Bá đem việc này thuật lại, Hoàng Bá thượng đường dạy chúng:

- Mã đại sư sanh ra tám mươi bốn vị thiện tri thức, hỏi đến cái tiêu chảy, tiêu chảy đầy đất chỉ có Qui Tông.

*

Sư vào vườn hái rau, bèn vẽ một vòng tròn quanh bụi rau, bảo chúng: "Không được động đến cái này." Toàn chúng đều không dám động. Giây lâu, Sư lại đến xem bụi rau, thấy còn nguyên, Sư bèn cầm gậy đuổi chúng Tăng bảo: "Cả bọn mà không có một người trí tuệ."

*

Vân Nham đến tham vấn, Sư làm thế kéo cung. Vân Nham giây lâu mới làm thế rút kiếm. Sư bảo:

- Sao đến rất chậm?

*

Có vị Tăng đến từ giã, Sư bảo:

- Lại gần đây, ta vì ngươi nói Phật pháp.           

Tăng đến gần.

Sư bảo:

- Các ngươi trọn còn việc, ngươi khi khác lại đến, trong ấy không người biết ngươi. Trời lạnh trên đường khéo mà đi.

*

Sư thượng đường bảo:

- Nay tôi muốn nói thiền, các ngươi tất cả lại gần đây.

Ðại chúng tiến đến gần.

Sư bảo:- Các ngươi nghe, hạnh Quan Âm khéo hiện các nơi chốn.

Tăng hỏi:- Thế nào là hạnh Quan Âm?

Sư khảy móng tay, hỏi:- Các ngươi có nghe chăng?

- Nghe.

- Một bọn hướng trong ấy tìm cái gì?

Sư cầm gậy đuổi ra, rồi cười lớn, vào phương trượng.

*

Thích sử Giang Châu là Lý Bột đến hỏi Sư:

- Trong kinh nói: "hạt cải để trong núi Tu-di", Bột không nghi. Lại nói: "núi Tu-di để trong hạt cải", phải là nói dối chăng?

Sư gạn lại:

- Người ta đồn Sử quân đọc hết muôn quyển sách phải chăng?

- Ðúng vậy.

- Rờ từ đầu đến chân bằng cây dừa lớn, muôn quyển sách để chỗ nào?

Lý Bột cúi đầu lặng thinh.

*

Sư có làm bài tụng:

            Qui Tông sự lý tuyệt

            Nhật luân chánh đương ngọ

            Tự tại như sư tử

            Bất dữ vật y cổ

            Ðộc bộ tứ sơn đảnh

            Ưu du tam đại lộ

            Khiếm khư phi cầm trụy

            Tần thân chúng tà bố

            Cơ thụ tiễn dị cập

            Ảnh một thủ nan phú

            Thi trương nhược công kỹ

            Tài tiễn như xích độ

            Xảo lũ vạn ban danh

            Qui Tông hườn tợ thổ

            Ngữ mặc âm thanh tuyệt

            Chỉ diệu tình nan thố

            Khí cá nhãn hườn huy

            Thủ cá nhĩ hườn cổ

            Nhất thốc phá tam quan

            Phân minh tiền hậu lộ

            Khả lân đại trượng phu

            Tiên thiên vi tâm tổ.

Dịch:

            Qui Tông sự lý bặt

            Mặt trời đứng giữa trưa

            Tự tại như sư tử

            Chẳng tựa nương nơi vật.

            Riêng lên chót bốn núi

            Dạo chơi ba đường lớn

            Tiếng gầm chim thú rớt

            Hầm hừ bọn tà kinh.

            Máy dựng tên dễ đến

            Bóng lặn tay khó che

            Bày ra dường thợ khéo

            Cắt xén tợ thước đo.

            Chạm khéo muôn thứ tên

            Qui Tông lại giống đất

            Nói nín tiếng tâm dứt

            Diệu chỉ tình khó dò.

            Bỏ mắt kia thành điếc

            Lấy tai nọ thành mù

            Một dùi phủng ba cổng

            Rõ ràng đường tên sau.

            Ðáng thương đại trượng phu!

            Tiên thiên là tâm tổ.

*

Sau khi Sư tịch, vua ban sắc hiệu là Chí Chơn Thiền sư.