CƯ SĨ LONG UẨN

Ông người huyện Hành Dương, Xung Châu, tự là Ðạo Huyền, gia thế chuyên nghiệp Nho, đời sống rất thanh đạm, hiểu ngộ ít phần trần lao, quyết chí cầu giải thoát.

Ðời Ðường niên hiệu Trinh Nguyên năm đầu (785 T.L.), ông đến yết kiến Hòa thượng Thạch Ðầu, hỏi:

- Chẳng cùng muôn pháp làm bạn là người gì?

Thạch Ðầu lấy tay bụm miệng ông. Ông bỗng nhiên tỉnh ngộ.

Một hôm Thạch Ðầu hỏi:

- Từ ngày ông thấy Lão tăng đến nay hằng ngày ông làm việc gì?

Ông thưa:

- Nếu hỏi việc làm hằng ngày tức không có chỗ mở miệng.

Ông liền trình một bài kệ:

            Nhật dụng sự vô biệt

            Duy ngô tự ngẫu hài

            Ðầu đầu phi thủ xả

            Xứ xứ vật tương oai

            Châu tử thùy vi hiệu

            Khưu sơn tuyệt điểm ai

            Thần thông tịnh diệu dụng

            Vận thủy cập ban sài.

Dịch:

            Hằng ngày không việc khác        

            Chỉ tôi tự biết hay

            Vật vật chẳng bỏ lấy

            Chỗ chỗ nào trái bày

            Ðỏ tía gì làm hiệu

            Núi gò bặt trần ai

            Thần thông cùng diệu dụng

            Gánh nước bửa củi tài.

Thạch Ðầu hứa khả, bảo:- Ông làm cư sĩ hay làm xuất gia?

Ông thưa:- Xin cho con theo sở nguyện không cạo tóc xuất gia.

Ông đến tham vấn Mã Tổ, hỏi:

- Chẳng cùng muôn pháp làm bạn là người gì?

Mã Tổ bảo:

- Ðợi miệng ông hút hết nước Giang Tây, ta sẽ nói với ông.

Ngay câu nói này, ông ngộ được huyền chỉ. Ông dừng ở chỗ Mã Tổ hai năm.

*

Sau khi đốn ngộ, ông về nhà lấy thuyền chở của cải đem đổ xuống sông Tương. Ông chỉ cất một cái thất nhỏ ở tu hành. Có người con gái tên Linh Chiếu thường theo hầu hạ, chuyên việc chẻ tre bện sáo bán nuôi cha.

Ông có làm bài kệ:

            Hữu nam bất thú

            Hữu nữ bất giá        

            Ðại gia đoàn biến đầu

            Cọng thuyết vô sanh thoại.

Dịch:

            Có trai không cưới

            Có gái không gả

            Cả nhà chung hội họp

            Ðồng bàn lời vô sanh.

Ông nói năng lanh lợi, các nơi đều nghe tiếng. Ông thường đến các chỗ giảng kinh phát tâm tùy hỉ.

Có vị Sư giảng kinh Kim Cang đến chỗ "vô ngã vô nhân". Ông bèn hỏi:

- Tọa chủ đã "vô ngã vô nhân" (không ta không người), vậy ai giảng ai nghe?

Tọa chủ không đáp được.

Ông nói:- Tuy tôi là người tục cũng tin biết thô thiển.

Tọa chủ hỏi:- Theo cư sĩ ý thế nào?

Ông bèn giải bằng bài kệ:

            Vô ngã phục vô nhân

            Tác ma hữu sơ thân

            Khuyến quân hưu lịch tọa

            Bất tợ trực cầu chân

            Kim Cang Bát-nhã tánh

            Ngoại tuyệt nhất tim trần

            Ngã văn tịnh tín thọ

            Tổng thị giả danh trần.

Dịch:

            Không ngã lại không nhân

            Làm gì có thân sơ

            Khuyên ông đừng ngồi mãi

            Ðâu bằng thẳng cầu chân

            Tánh Kim Cang Bát-nhã

            Chẳng dính một mảy trần

            Tôi nghe với tin nhận

            Thảy đều giả danh trần.

Tọa chủ nghe kệ rồi, vui vẻ khen ngợi:

- Chỗ cư sĩ đến phần nhiều các bậc lão túc đã qua.

*

Ông đến viếng Ðơn Hà. Ðơn Hà làm thế chạy.

Ông nói:- Vẫn là thế phóng thân, thế nào là thế tần thân?

Ðơn Hà liền ngồi.

Ông lấy gậy vẽ dưới đất chữ Thất.

Ðơn Hà vẽ đáp chữ Nhất. 

Ông nói:- Nhân bảy thấy một, thấy một quên bảy.

Ðơn Hà đứng dậy đi.

Ông gọi:- Hãy ngồi nán một chút, vẫn còn câu thứ hai.

Ðơn Hà bảo: - Trong ấy nói được sao?

Ông bèn khóc ra đi.

*

Một hôm, ngồi trong am, ông chợt nói:

- Khó khó mười tạ dầu mè trên cây vuốt. (Nan nan thập thạch du ma thọ thượng than.)

Long bà đáp:

- Dễ dễ trên đầu trăm cỏ ý Tổ sư. (Dị dị bách thảo đầu thượng Tổ sư ý.)

Linh Chiếu tiếp:

- Cũng chẳng khó cũng chẳng dễ, đói đến thì ăn, mệt ngủ khò. (Dã bất nan, dã bất dị, cơ lai khiết phạn khốn lai thùy.)

*

Ông ngồi hỏi Linh Chiếu:

- Cổ nhân nói: "sáng sáng đầu trăm cỏ, sáng sáng ý Tổ sư" (minh minh bách thảo đầu, minh minh Tổ sư ý) là sao?

Linh Chiếu thưa:

- Lớn lớn già già thốt ra lời nói ấy. (Lão lão đại đại tác giá cá ngữ thoại.)

Ông hỏi:- Con thế nào?

- Sáng sáng đầu trăm cỏ, sáng sáng ý Tổ sư.

Ông bèn cười.         

*

Ông có làm bài kệ:

            Tâm như cảnh diệc như

            Vô thật diệc vô hư

            Hữu diệc bất quản

            Vô diệc bất cư         

            Bất thị Hiền Thánh

            Liễu sự phàm phu               

            Dị phục dị

            Tức thử ngũ uẩn hữu chân trí

            Thập phương thế giới nhất thừa đồng

            Vô tướng pháp thân khởi hữu nhị           

            Nhược xả phiền não nhập Bồ-đề

            Bất tri hà phương hữu Phật địa.   

Dịch:

            Tâm như cảnh cũng như

            Không thật cũng không hư

            Có cũng chẳng quản

            Không cũng chẳng cư

            Chẳng phải hiền thánh

            Xong việc phàm phu

            Dễ lại dễ

            Tức năm uẩn này có chân trí

            Thế giới mười phương đồng một thừa

            Pháp thân không tướng nào có nhị

            Nếu bỏ phiền não vào Bồ-đề

            Chẳng biết nơi nào có Phật địa?

Lại có bài kệ:

            Hộ sanh tu thị sát

            Sát tận thủy an cư

            Hội đắc cá trung ý

            Thiết truyền thủy thượng phù.

Dịch:

            Hộ sanh cần phải giết

            Giết hết mới ở yên

            Hiểu được ý trong đó

            Thuyền sắt nổi phao phao.

*

Sắp tịch, ông bảo Linh Chiếu ra xem mặt trời đúng ngọ vô cho ông hay. Linh Chiếu ra xem vào thưa:

- Mặt trời đã đúng ngọ, mà có nguyệt thực.

Ông ra cửa xem.

Linh Chiếu lên tòa của ông ngồi kiết già chấp tay thị tịch.   

Ông vào xem thấy cười, nói:- Con gái ta lanh lợi quá!

Ông bèn chậm lại bảy ngày sau. 

*

Châu mục Vu Công đến thăm bệnh ông.

Ông bảo:

- Chỉ mong các cái có đều không, dè dặt các cái không đều thật, khéo ở thế gian đều như bóng vang.

Nói xong, ông nằm gác đầu trên gối Vu Công mà thị tịch.

*

Tin ông tịch đưa về nhà cho bà hay.

Bà nói:

- Con gái ngu si với ông già vô tri, không báo tin mà đi, sao đành vậy?

Bà ra báo tin cho con trai đang làm ngoài đồng. Bà nói:

- Long công với Linh Chiếu đi rồi con!

Người con trai đang bừa đáp:- Dạ!

Rồi lặng thinh giây lâu bèn đứng mà tịch.

Bà nói:- Thằng này sao ngu si lắm vậy!

Lo thiêu con xong, bà đi từ biệt thân thuộc rồi biệt tích.

*

Ông Long Uẩn có làm thi kệ hơn ba trăm thiên còn lưu truyền ở đời.