Thiền Sư TRƯỜNG NGUYÊN

(1110 - 1165)-(Đời thứ 10, dòng Vô Ngôn Thông)

Sư họ Phan, quê ở Trường Nguyên, Tiên Du, dòng dõi theo Phật. Khi mới xuất gia thọ giáo với Thiền sư Đạo Huệ. Sau khi được Đạo Huệ ấn chứng, Sư đi thẳng vào núi Từ Sơn ẩn tích. Ở đây, hàng ngày Sư mặc áo cỏ, ăn trái dẻ, làm bạn cùng suối, đá, khỉ, vượn. Suốt mười hai giờø, Sư nhồi nặn thân tâm lặng lẽ thành một mảnh. Trải qua năm, sáu năm, người đời không ai xem thấy được chỗ ảnh hưởng của Sư.

Vua Lý Anh Tông nghe tiếng ái mộ, muốn gặp Sư mà không thể được. Vua thầm sai Phiên thần họ Lê là bạn cũ của Sư khéo dẫn dụ về triều. Họ Lê dụ được Sư về đến nhà trọ chùa Hương Sát. Sư tự hối hận, liền trốn trở về núi xưa. Sư bảo đồ đệ:

- Hạng người thân khô tâm nguội như ta, không phải những vật phù ngụy thế gian có thể cám dỗ được. Bởi vì chí, hạnh của ta chưa thuần nên bị các thứ bẫy lồng vây khốn. Nghe ta nói kệ đây:

              Khỉ vượn bồng con lại núi xanh,

              Từ xưa hiền thánh không mối manh.

              Xuân về oanh hót trong vườn uyển,

              Thu đến cúc cười mất dáng hình.

              (Viên hầu bão tử qui thanh chướng

              Tự cổ thánh hiền một khả lượng.

              Xuân lai oanh chuyển bách hoa thâm,

              Thu chí cúc khai một mô dạng.)

Sư thường bảo mọi người:

- Lạ thay ! Lạ thay ! Tại sao các chúng sanh này có đủ trí tuệ Như Lai, mà ngu si mê hoặc chẳng thấy chẳng biết. Ta thường đem đạo lý dạy dỗ, khiến họ lìa hẳn vọng tưởng chấp trước trong tự thân, mà thấy trí tuệ rộng lớn Như Lai của mình, được lợi ích an lạc.

Đến ngày 7 tháng 6 niên hiệu Chính Long Bảo Ứng thứ ba (1165), Sư có chút bệnh, nói kệ dạy chúng:

          Ở chỗ bóng trần,

          Thường lìa bóng trần,

          Tâm phủ lóng tột,

          Cùng vật không thân.

          Thể vốn tự nhiên,

          Hiện vật không thiên,

          Tài bằng trời đất,

          Vượt cả nhân luân.

          Dưỡng nuôi muôn vật,

          Cùng vật làm xuân,

          Đứng múa gái sắt,

          Đánh trống người cây.

          (Tại quang tại trần, 

          Thường ly quang trần,       

          Tâm phủ trừng triệt,

          Dữ vật vô thân.      

          Thể ư tự nhiên.       

          Ứng vật vô ngân,    

          Tông tượng nhị nghi,         

          Đào thải nhân luân. 

          Đình độc vạn vật,   

          Dữ vật vi xuân,      

          Tác vũ thiết nữ,      

          Đả cổ mộc nhơn.)   

Nói kệ xong, Sư viên tịch, thọ 56 tuổi.