Đôi Mắt Tổ Sư

Hạnh Chiếu
Thiền viện tôi có treo một bức chân dung tổ Bồ-đề-đạt-ma. Đó là một bức họa bằng nước lã và mực tàu với bút khí thật hùng mạnh. Cặp lông mày, đôi mắt và chiếc càm bạnh râu của Ngài biểu lộ một phong cách thật ngang tàng, khí phách, tương phản với cành sen dịu dàng trước hồ nửa búp nửa nở, cũng thật tự nhiên, thật tươi tắn.

Cứ mỗi lần ngắm sen nở là tôi lại thấy Tổ sư nhìn mình, rồi nhìn sen, đôi mắt sáng. Đôi mắt ấy, cành hoa ấy, có gì giống có gì khác đôi mắt xưa, cành hoa xưa của câu chuyện “niêm hoa vi tiếu”?
Một hôm đức Phật ở trước chúng hội Linh Sơn, quí thầy im lặng chờ đợi bài thuyết pháp thường nhật. Nhưng đức Phật vẫn không nói năng gì. Lâu lắm, Phật mới cầm một cành hoa sen đưa lên, đôi mắt nhìn thẳng về đại chúng. Hội Linh Sơn im phăng phắc. Thời gian như ngừng trôi, không gian như bất động. Giữa lúc ấy có một thầy nhìn Phật mĩm cười, đôi mắt sáng. Đức Phật vui quá, liền nói ngay lập tức:
- Ta có chánh pháp nhãn tạng, Niết-bàn diệu tâm, thật tướng vô tướng, pháp môn vi diệu. Nay phó chúc lại cho ông. Ông nên khéo giữ gìn và làm cho hưng thịnh.
Thầy ấy chính là Tôn giả Đại Ca Diếp.
Tôn giả đã đạt được sự giác ngộ triệt để khi nhìn thấy một cành hoa sen nên nhận được phần thưởng thật xứng đáng. Đó là tâm ấn của Như Lai. Bấy giờ, Tôn giả trở thành con người hạnh phúc nhất trần gian, không còn bị lệ thuộc và khống chế của sanh, lão, bệnh, tử. Tôn giả là đệ tử của Phật và cũng là tri âm tri kỷ của Phật. Bởi vì Tôn giả hiểu Phật.
Trong bài “Nhân duyên ngộ đạo”, có một đoạn Thiền sư Chân Nguyên viết như vầy:
            Nhất điểm tâm đăng Phật nhãn sinh,
            Tương truyền tứ mục cố phân minh.
            Liên phương tục diệm quang vô tận,
            Phổ phó thiền lâm thọ hữu tình.
Dịch:
            Một ngọn đèn tâm mắt Phật sinh,
            Truyền nhau bốn mắt thấy phân minh.
            Đèn đèn nối mãi vô tận sáng,
            Trao gởi thiền lâm dạy hữu tình.
Bài kệ đủ tình đủ lý đã nói được thật sâu và thật tròn đầy cái giây phút thiêng liêng giữa hai thầy trò. Ngài Đại Ca Diếp đã nhận được trọn vẹn những gì Phật muốn trao. Mà thật ra hai thầy trò có nói gì với nhau đâu! Và, đó chính là cốt tủy của thiền.
Với con mắt của một kẻ phàm phu tục tử, tôi không dám lạm bàn về sự chứng ngộ của Tổ sư. Nơi đây, tôi chỉ xin được đón nhận và chiêm ngưỡng đôi mắt Tổ sư trước một cành hoa. Nếu là ngài Vân Môn, Ngài sẽ bảo: “Ca Diếp thấy cành hoa là cành hoa”. Thế thôi. Nhưng đôi mắt ấy, cành hoa ấy đối với những ai còn đứng ngoài ngõ, muốn gỏ cửa nhà thiền vẫn là một giai thoại “như tiêu nguyệt chỉ” thật tuyệt vời. Bởi vì thông qua ánh mắt đó, nụ cười đó, Tổ sư thầm gởi đến những người bạn đồng hành một bức thông điệp với nhiều mật ý. Thấy cành hoa là cành hoa tức là thấy được sự hiện hữu của chính mình và sự hiện hữu của muôn sự muôn vật, mà không cần trí quán. Là thấy được thực tại. Là thấy tánh. Vì vậy mà Tổ sư đã mĩm cười. Và có lẽ, Ngài cũng đã cố gắng hết sức để cho chúng ta cũng mĩm cười, khi đối diện với một niềm vui chớm nở hay một nỗi buồn sắp tàn. Là vì Ngài không muốn chúng ta chìm trong đau khổ mà là ung dung trên đau khổ, thoát khổ. Đôi mắt ấy, nụ cười ấy vì thế được tiếp nối mãi.
Theo đó mà đôi mắt của Bồ-đề-đạt-ma dù ở trong tranh, nhưng khi nhìn ngắm một cành hoa vẫn động sinh như đôi mắt của tổ Ca Diếp vào thời Phật còn tại thế. Bởi vì, đối với Thiền sư, khuôn sáo thời gian và không gian có nghĩa lý gì đâu! Đôi mắt nào cũng biết nhìn, cành hoa nào cũng thật xinh. Cho nên các Ngài thấy hoa là thấy Phật. Đôi mắt của tổ Bồ-đề-đạt-ma vì thế mang biểu tượng của lòng tự tín, của trí dũng, của tuệ nhãn trực giác. Phong cách và tinh thần của Tổ sư vì thế trở thành thần tượng của những ai muốn có được một sự trầm tĩnh lớn, một an định lớn, một đức vô úy lớn, một sức mạnh tâm linh lớn. Có lẽ đó là nguyên do mà các thiền viện đều tôn thờ chân dung Tổ sư.
Tôi không phải là một Thiền sư, nhưng tôi cũng hữu duyên để làm một thiền sinh. Vì vậy, mỗi khi nhìn hoa sen, tuy không đủ diễm phúc thấy hết sự huyền nhiệm của hoa sen hay của chính mình, để cười nụ cười của ngài Ca Diếp, nhìn bằng ánh nhìn của ngài Đạt-ma, nhưng tôi tin tưởng luôn có sự hiện diện của các Ngài bên cạnh tôi, trợ lực tôi. Sự hiện diện đó không chỉ trên những biểu tượng hay những câu chuyện đi vào lịch sử quá vãng, mà sự hiện diện đó chính là sự có mặt thường xuyên của mỗi cánh sen, cành sen, cọng sen, rễ sen đang cấm sâu trong bùn sình và sẵn sàng vươn lên một đóa sen hồng tinh khiết, để cúng dường cho sự có mặt của mỗi vị Phật đương lai. Trong đó, có tôi và huynh đệ tôi.
Sáng nay, tôi nhìn thấy Tổ sư đang ngắm một cành sen. Cành sen hé nhụy ngắm cả một bầu trời xanh. Bầu trời xanh trở lại thênh thang trong đôi mắt Tổ sư. Và đôi mắt Tổ sư hiển hiện tròn đầy trong đôi mắt tôi.