Thiền tập Chánh Niệm

Thích Nữ Thuần Bạch

CHÁNH NIỆM LÀ GÌ?

“Chánh niệm là tỉnh giác, tu tập bằng cách đặc biệt duy trì chú tâm: mục đích tập trung vào hiện tiền và không phán đoán.”

Học tập và tu chánh niệm thường xuyên là một trong những quà tặng sâu sắc nhất chúng ta có thể tự ban cho mình.

Chúng ta vẫn sống với những chi tiết thường tình trong đời, nhưng khác xa ở chỗ tỉnh giác chánh niệm khi chúng ta mang động tác đánh răng, nấu ăn bữa tối, lúc dùng bữa, lúc tắm gội.

 Chánh niệm có nghĩa là chú ý trong giây phút hiện tại và không phán xét và biết chấp nhận thực tại. Chánh niệm là một nghệ thuật sống Tỉnh Giác.

“Chánh niệm là khi nói biết mình đang nói gì, khi nghĩ biết mình đang nghĩ gì, và khi làm biết mình đang làm gì”.

Chư tổ: “Bất phạ niệm khởi, duy chủng giác trì”, nghĩa là không sợ niệm khởi, chỉ sợ giác chậm.

PHÁP BẢO ĐÀN

Đối trong tất cả thời mỗi niệm tự thấy, muôn pháp đều không kẹt.

“Sao gọi là vô niệm? Nếu thấy tất cả pháp mà tâm không nhiễm trước ấy là vô niệm, dụng tức khắp tất cả chỗ, cũng không dính mắc tất cả chỗ.”

Nếu nói chấp tịnh, tánh người vốn là tịnh, bởi vì vọng niệm che đậy chân như, chỉ không có vọng tưởng thì tánh tự thanh tịnh. Khởi tâm chấp tịnh trở lại sanh ra cái tịnh vọng.

TẠI SAO PHẢI THỰC HÀNH?

Giảm căng thẳng

Điều phục cơn đau

Giảm phản ứng: Bằng cách nuôi dưỡng tỉnh giác ẩn sau sự suy nghĩ của chúng ta, dần dần chúng ta bắt đầu nhận ra niệm tưởng không phải là mình.

Khi không còn đồng hóa với niệm tưởng của mình, chúng ta có nhiều không gian xung quanh thái độ chúng ta đối phó với nhiều người và tình huống khác nhau; do đó có thể chúng ta không tức giận hoặc phản ứng nhanh chóng.

Tăng trưởng lòng từ bi:

Giảm trò chuyện với niệm tưởng tiêu cực và lo sợ

Tạo điều kiện cho ý chí và lòng khuất phục được thong dong

Đặc tính mềm dẻo của não bộ: Duy trì Thiền tập lâu bền sẽ dẫn đến não bộ mềm dẻo, được định nghĩa là khả năng chuyển hóa, theo cấu trúc và chức năng, dựa trên sự nhập liệu môi trường.

Giữ trí óc chúng ta khỏe mạnh: Sự nghiên cứu cho thấy những người tu thiền có vỏ não dày hơn so với những người không tu. Điều này có nghĩa não bộ của họ già chậm hơn. Độ dày vỏ não cũng liên quan đến việc ra quyết định, chú tâm và ghi nhớ.

Lợi ích vật chất: Giấc ngủ được cải thiện và hạ huyết áp.

LUYỆN TẬP 7 PHÚT

Pháp tu này có thể thực hành bất cứ nơi nào, bất cứ lúc nào trong ngày. Nếu ở sở làm, chỉ cần đóng cửa phòng riêng, hoặc tìm một phòng họp, nơi bạn có thể ngồi yên tĩnh trong bảy phút.

Hoặc nếu đó là một ngày đẹp trời ngoài đường, có một công viên bạn có thể ngồi nơi nào cảm thấy ngồi được mắt khép lại? Có thể đặt nút cắm điện thoại di động vào tai giả vờ như đang nghe nhạc. Nếu đang ở nhà, hãy tìm một nơi thoải mái để ngồi. Cố đảm bảo bạn sẽ không bị quấy rầy.

Ngồi như thế nào bạn cảm thấy thư giãn và thẳng đứng, ở vị thế vững chãi nhưng không cứng ngắt. Đôi mắt nhắm lại, bàn chân đặt trên mặt nền hoặc ngồi tréo chân, lưng thẳng tắp với cổ, cằm hơi nghiêng xuống, đỉnh đầu sẽ ngước cao và xương sống thẳng đứng, và hai bàn tay nằm trên lòng; mang tỉnh giác vào hơi thở.

Bạn sẽ lợi lạc chỉ trong 7 phút tọa thiền, nhưng bạn sẽ thấy lợi ích hơn với 20 phút mỗi ngày. Trong cả hai trường hợp, 7 phút mỗi ngày tốt hơn một giờ mỗi tháng. Tu tập chánh niệm hằng ngày là tốt nhất.

LUYỆN TẬP ĐI BỘ 7 PHÚT

Bắt đầu khởi động: đứng dạng hai chân. Đầu gối chùn xuống một chút, và đưa sự chú tâm đến đan điền – trung tâm năng lượng – là khoảng cách hai hoặc ba ngón tay dưới rốn, và ngay giữa chiều ngang cơ thể.

Và có lúc bạn sẽ nhận thấy niệm tưởng của mình bắt đầu đi lang thang. Hãy nói với chính mình bằng lòng từ và bi mẫn, “Ồ, ý nghĩa của tôi lang thang, tôi mang sự chú tâm trở lại vào đan điền và thời điểm hiện tại”.

Bạn chỉ cần đi lòng vòng trong phòng, hoặc nếu đi ra ngoài, hãy theo kế hoạch đã soạn, vì vậy bạn không cần phải nghĩ đến bất cứ điều gì khác khi thiền hành.

ĂN TRONG CHÁNH NIỆM 7 PHÚT

Đôi chi chúng ta chỉ cần lấy bất cứ thứ gì chúng ta có thể tìm thấy để ăn và nhai thường nuốt ngấu nghiến mà không hề ý thức món gì chúng ta đang ăn.

Để thực hành chánh niệm trong khi ăn, hãy thử tu chánh niệm theo Phật giáo khi ăn một quả nho khô và tưởng tượng rằng bạn chưa bao giờ thấy hoặc nếm thử bất cứ thứ gì giống như thế trước đây. Giữ quả nho trong tay, và ghi nhận kích thước, màu sắc, hình dạng, trọng lượng, kết cấu. Mất khoảng 7 phút để sử dụng mỗi một trong những giác quan của bạn; quả nho chi tiết trong như thế nào – làm thế nào bạn mô tả cho một người mù chưa bao giờ thấy một trái nho khô?

Làm thế nào quả nho có âm thanh nếu bạn chà bóp giữa ngón cái và ngón khác để gần lỗ tai bạn? Nho có mùi gì nếu chẻ ra? Chạm vào nho cảm giác thế nào – dùng từ nào để mô tả kết cấu của nho? Tất cả những gì bạn có thể đánh giác cao sau khi ăn nho khô thiêng liêng? Hãy sáng tạo – tác động vào bán cầu não phải của bạn và ghi nhận những điều về nho khô mà bạn chưa bao giờ nhận thấy trước đây. Khi bạn ăn nho, chỉ cần cắn rứt ra một chút và cuộn quanh miệng khi nhai, thưởng thức càng nhiều càng tốt, trong khi bạn liên tục chú tâm thế nào để hiểu rõ giá trị của nho khô.

Hãy thưởng thức mỗi lần cắn, mỗi lần nhai, cảm giác của nho trong miệng, mùi vị từng miếng, cảm giác trên lưỡi, màu sắc, kết cấu, bạn có thể ngửi thấy?

CHỜ ĐỢI CHÁNH NIỆM 7 PHÚT (HOẶC ÍT HƠN)

Vốn là người thiếu kiên nhẫn, khi tôi đọc về pháp tu này, như thể một bóng đèn tiếp tục sáng. Có cơ may nào để thực tập chánh niệm trong bất kể khoảng thời gian, tốt hơn lúc chúng ta chờ đời – vì bất cứ việc gì.

Ví dụ, chờ máy tính đang tải, chờ tắt chương trình phần mềm, đứng chờ khi xếp hàng, ngồi chờ khi kẹt xe.

Lợi dụng cơ hội để chú tâm vào hơi thở của bạn, và thực tập chánh niệm ngắn. Hãy hiện diện ở đây trọn vẹn trong khoảnh khắc hiện tại ngay bây giờ, hít vào và thở ra. Chỉ cần đơn giản trải nghiệm khoảnh khắc, mà không cảm thấy sốt ruột chờ sự việc tiếp theo xảy ra. Hãy tin tôi, tôi biết điều này rất dễ viết, nhưng phải mất cả cuộc đời mới có thể thực hành được.

THIỀN LẮNG NGHE

Tập trung sự chú ý của bạn vào cảm giác hơi thở, hãy theo dõi hơi thở trong ít phút. Rồi đưa sự chú tâm từ hơi thở tới lắng nghe những tiếng động chung quanh.

Vài tiếng ở gần, vài tiếng ở xa; có âm thanh bạn thích nghe (như tiếng phan linh, một đoạn âm nhạc), có âm thanh bạn không thích (tiếng còi xe hụ, tiếng máy khoan điện, tiếng tranh cãi trên đường phố). Trong bất cứ trường hợp nào, chúng chỉ đơn thuần là những tiếng động khởi lên và qua đi. Dù êm dịu hay chói tai, bạn ghi nhận tiếng động và buông xả.

Bạn không phải làm gì về những tiếng động này; bạn có thể nghe mà không phải cố gắng gì cả. Bạn không cần phản ứng lại (trừ khi đó là còi báo động lửa cháy, hay là con của bạn đang khóc); không cần phán đoán, tìm cách điều khiển, hay ngăn cản. Bạn cũng không cần hiểu hay cố đặt tên.

Hãy để ý xem có phải bạn chỉ nghe tiếng động mà không cần đặt tên hay giải thích. Hãy chú ý đến cường độ hay âm lượng khi tiếng động đi qua bạn, không bị trở ngại, không bị phán đoán – chỉ khởi lên và chìm xuống, khởi lên và chìm xuống.

Nếu bạn thấy mình đang co rút lại vì một tiếng động hay ước mong nó qua đi, hãy ghi nhận điều đó và để ý xem bạn có thể có mặt cùng với nó một cách kiên nhẫn và cởi mở không. Hãy giữ thân bạn được thư giãn. Nếu tiếng động làm bạn bực mình, hãy trở về với việc theo dõi hơi thở trong ít phút. Đừng cố gắng lắng nghe, chỉ sẵn sang để nghe tiếng động kế tiếp.

Nếu bạn thấy mình ham muốn nghe them, hãy thở một hơi sâu và thư giãn. Hãy chỉ đơn thuần ghi nhận có một tiếng động khởi lên, rồi bạn có phản ứng lại, và có một khoảng cách giữa hai sự kiện. Hãy sẵn sàng nghe tiếng động kế tiếp, biết tiếng động tiếp tục đến và đi, ngoài tầm kiểm soát của ta.

Nếu bạn thấy căng thẳng khi phản ứng với tiếng động, hãy thở sâu và thư giãn, nên dùng cách nào hiệu nghiệm đối với bạn; có thể hướng hơi thở đến vùng nào căng thẳng trong cơ thể. Hay nếu có thể, vào bất cứ nơi nào, hãy trở về với hơi thở như cắm dây neo, như là một điều nhắc nhở để thư giãn rộng rãi một cách dễ dàng.

Nếu niệm tưởng dấy lên, hãy ghi nhận và để đi qua. Bạn đừng thêm thắt. Tất cả những điều bạn phải làm là nghe. Tất cả những điều bạn phải làm là có mặt.

Thực tập lắng nghe là tỉnh giác về tiếng động khi nó khởi lên, dừng trụ, và lặn mất. Lắng nghe tinh thuần và sáng rõ, không bị tô vẽ thêm với bất cứ thứ gì.

Không đánh giá khi chúng ta lắng nghe, không phân tích nội dung đang nghe hãy những gì xuất hiện trong tâm thức của chúng ta, chúng ta tiếp tục trở lại việc lắng nghe.

Trở lại lắng nghe là trở về với thực tại hiện tiền. Không quẹo trái, không rẽ mặt, không đi tới, không bước lui, chỉ lắng nghe tròn đầy từng giây phút. Người ta chỉ có thể lắng nghe ngay bây giờ. Chúng ta không thể lắng nghe quá khứ; chúng ta không thể lắng nghe tương lai; chúng ta không thể lắng nghe hiện tại. Lắng nghe là một hiện trạng từng phút giây này tới phút giây kia, không tùy thuộc vào thời gian hay sự suy nghĩ.

Đừng đánh giá, đừng chỉ biết về mình. Hãy lắng nghe.

Thuần Bạch biên soạn