Biến và bất biến

Thời Đường Võ Tông hủy diệt Phật pháp, thiền sư Nham Đầu may một bộ đồ đời để chuẩn bị lúc bất đắc dĩ mà ứng biến. Không bao lâu, nhà vua truyền lệnh bắt tăng ni phải hoàn tục, có những vị cao tăng nổi tiếng mà cũng bị bắt hình phạt. Thiền sư Nham Đầu vì tránh chính sách khắc nghiệt này mà sư cũng mặc đồ đời đội nón dân, âm thầm ẩn tích trong chùa của một sư cô. Khi ấy, sư cô đang dùng cơm trong nhà ăn, Nham Đầu nghênh ngang bước vào trù phòng, tự tiện lấy chén đũa dùng cơm.

Lúc đó, có một đạo đồng nhìn thấy, liền mách cho sư cô biết. Sư cô cầm gậy đến chuẩn bị tư thế đánh, lại thốt lên :
- A ! Té ra là Thượng tọa Nham Đầu, cớ sao thay đổi hình rồi ?
Thiền sư Nham Đầu thong thả, an nhiên nói :
- Hình có thể thay đổi mà tánh không thể thay đổi.
Sau này thiền sư Đại Ngạn lần đầu đến tham kiến thiền sư Nham Đầu, lúc ấy Nham Đầu đang nhổ cỏ trước cổng. Đại Ngạn đội nón nghêng ngang bước vào, đứng nghiêm trang trước mặt Nham Đầu và dùng tay gõ cái nón rồi đưa tay lên nói :
- Thầy có nhớ tôi không ?
Nham Đầu đưa lên một cọng cỏ trước mặt Ngạn, nói :
- Thế gian thay đổi vô thường, không thể nhớ được.
Đại Ngạn không chịu nhượng bộ, nói :
- Thế gian vô thường, nhưng pháp tánh vĩnh hằng sao không nhận ?
Nham Đầu nghe xong, đánh Đại Ngạn ba cái. Khi ấy Đại Ngạn bước vào tăng đường, Nham Đầu nói :
- Đã thăm hỏi rồi, lẽ tất yếu không cần phải vào tăng đường.
Đại Ngạn liền xoay mình ra về, nhưng hôm sau khi cơm cháo xong, ông ta lại đi vào tăng đường, vừa bước vào cửa, Nham Đầu liền từ trên pháp tòa đi xuống, nắm chặt ngực Đại Ngạn, bảo :
- Nói mau ! Nói mau ! Trước khi chưa thay đổi, nó ở đâu?
Đại Ngạn cũng nắm chặt Nham Đầu nói :
- Trong nhà sư cô, hình có thể thay đổi mà tánh không thể thay đổi.
Nói xong, hai người cười to ha hả.

Lời bình :

Tất cả các pháp thế gian đều là sanh diệt thay đổi, còn pháp tánh thì không thể thay đổi. Chẳng hạn như thế giới thì có thành, trụ, hoại, không; con người có sanh, già, bệnh, chết; tâm có sanh, trụ, dị, diệt. Chỉ có bản tánh các pháp, tức là bản lai diện mục của chúng ta từ xưa đến nay chưa từng thay đổi, muôn đời muôn kiếp luôn mới mẻ.

Lúc chính sách khắc nghiệt, tín ngưỡng không được tự do, thiền sư Nham Đầu đổi áo ca-sa mặc đồ đời, ngài nói rằng hình tướng có thể thay đổi mà tâm tánh không thay đổi. Nếu chúng ta nhận được chơn tâm không thay đổi của mình, như vàng ròng có thể biến hình thành bông tai, cà rá, vòng tay, còn bản chất của vàng ròng không thay đổi. Chúng ta luân hồi trong năm đường, mà bản tánh cũng chưa từng thay đổi.