Trung luận - QUÁN 12 NHÂN DUYÊN

Hỏi: - Ông dùng pháp Đại thừa nói đạo đệ nhất nghĩa, nay tôi muốn nghe nói pháp Thanh văn vào đạo đệ nhất nghĩa?

Đáp: - Chúng sanh bị si che,
Rồi sau khởi ba hành.
Do vì khởi hành ấy,
Theo hành vào sáu thú.

- Do nhân duyên các hành,
Thức thọ thân sáu đường.
Do có thức đắm trước,
Nên tăng trưởng danh sắc.
- Do danh sắc tăng trưởng,
Nhân đó sanh sáu nhập.
Tình, trần, thức hoà hợp,
Mới sanh ra sáu xúc,
- Vì nhân nơi sáu xúc,
Liền sanh khởi ba thọ.
Do vì nhân ba thọ,
Mà sanh ra khát ái.
- Nhân ái có bốn thủ,
Nhân thủ nên có hữu.
Nếu người thủ chẳng thủ,
Ắt giải thoát không hữu.
- Từ hữu mà có sanh,
Từ sanh có lão tử.
Từ lão tử nên có,
Sầu lo mọi khổ não.
- Những việc như thế đó...
Đều từ sanh mà có.
Chỉ do nhân duyên ấy,
Nhóm họp đại khổ ấm.
- Đó gọi là sanh tử,
Cội gốc của các hành.
Từ vô minh tạo ra,
Người trí ắt chẳng làm.
- Do vì việc này diệt,
Việc kia ắt chẳng sanh.
Chính nhóm khổ ấm ấy,
Như thế mà chánh diệt.

Phàm phu bị vô minh che mù nên do ba nghiệp thân khẩu ý khởi các hành trong sáu thú cho thân sau. Theo chỗ khởi hành có thượng, trung, hạ, thức vào trong sáu thú theo hành mà thọ thân. Do nhân duyên thức đắm trước nên có danh sắc nhóm họp. Vì danh sắc nhóm họp nên có sáu nhập. Vì nhân duyên sáu nhập nên có sáu xúc. Vì nhân duyên sáu xúc nên có ba thọ. Vì nhân duyên ba thọ nên sanh khát ái. Vì nhân duyên khát ái nên có bốn thủ. Khi bốn thủ chấp thủ, dùng ba nghiệp thân khẩu ý dấy tạo tội phước, khiếng ba hữu đời sau tương tục. Từ hữu mà có sanh, từ sanh mà có lão tữ, từ lão tử có sầu lo, khổ, não mọi thứ tai hoạn, chỉ toàn một đồng đại khổ ấm. Thế nên biết, phàm phu vô trí dấy tạo cội gốc các hành trong sanh tử này. Người trí ắt chẳng khởi. Do vì biết như thật nên vô minh diệt. Vì vô minh diệt nên các hành cũng diệt vì nhân diệt nên quả cũng diệt. Như thế do tu tập trí quán 12 nhân duyên sanh diệt nên việc này diệt. Vì việc này diệt nên cho tới sanh, lão tử, sầu lo, đại khổ ấm đều như thật chánh diệt. Chánh diệt là rốt ráo diệt. Nghĩa 12 nhân duyên sanh diệt như đã nói rộng trong A Tỳ Đàm, Khế kinh.