Trung luận - QUÁN NHƯ LAI

Hỏi: - Bậc tôn qúy trong tất cả đời chỉ có Như Lai, Chánh Biến Tri hiệu là Pháp Vương, bậc Nhất Thiết Trí bậc ấy ắt nên có?

Đáp: - Nay hãy chính chắn suy nghĩ, nếu có nên chấp nhận, nếu không, đâu cái gì chấp nhận. Như Lai:

Chẳng ấm chẳng lìa ấm,
Đây kia chẳng (cùng) tồn tại.
Như Lai chẳng có ấm
Chỗ nào có Như Lai ?

Nếu Như Lai là thật có, là năm ấm đó là Như Lai? Hay lìa năm ấm có Như Lai? Hay trong Như Lai có năm ấm? Hay trong năm ấm có Như Lai? Hay Như Lai có năm ấm? Việc đó thảy đều chẳng đúng.

Năm ấm chẳng phải là Như Lai. Tại sao? Vì là tướng sanh diệt. Năm ấm là tướng sanh diệt, nếu Như Lai là năm ấm, Như Lai tức là tướng sanh diệt. Nếu là tướng sanh diệt, Như Lai tức có những lỗi vô thường, đoạn diệt… Lại, người thọ và pháp thọ ắt là một. Người thọ là Như Lai, pháp thọ là năm ấm. Việc đó chẳng đúng. Thế nên Như Lai chẳng phải là năm ấm.

Lìa năm ấm cũng không có Như Lai. Nếu lìa năm ấm có Như Lai, chẳng nên có tướng sanh diệt. Nếu như vậy, Như Lai có lỗi thường… Lại, các căn mất… chẳng thể thấy biết. Nhưng việc đó chẳng đúng. Thế nên lìa năm ấm cũng không có Như Lai.

Trong Như Lai cũng không có năm ấm. Tại sao ? Nếu trong Như Lai có năm ấm, như trong dĩa có trái cây, trong nước có cá, ắt là có sai khác. Nếu khác tức lỗi thường… như trên. Thế nên trong Như Lai không có năm ấm.

Lại trong năm ấm không có Như Lai. Tại sao? Nếu trong năm ấm có Như Lai, như trên giường có người, trong tách có sửa, như thế ắt có riêng khác. Như lỗi đã nói ở trên. Thế nên trong năm ấm chẳng có Như Lai.

Như Lai cũng chẳng có năm ấm. Tại sao? Nếu Như Lai có năm ấm, như người có con như thế, ắt có riêng khác. Nếu vậy, có lỗi như trên. Việc đó chẳng đúng. Thế nên Như Lai chẳng có năm ấm.

Như thế năm trường hợp suy tìm chẳng thể được, thì những gì là Như Lai.

Hỏi: - Như nghĩa ấy suy tìm Như Lai chẳng thể được, mà năm ấm hòa hợp có Như Lai?

Đáp: - Ấm hợp có Như Lai,
Ắt không có tự tánh,
Nếu không có tự tánh,
Làm sao nhân tha có?

Nếu Như Lai do năm ấm hòa hợp nên có, tức không có tự tánh. Tại sao? Vì nhân năm ấm hòa mà có.

Hỏi: - Như Lai chẳng do tự tánh nên có, nhưng lý đáng do tha tánh nên có?

Đáp: - Nếu không tự tánh, làm sao nhân tha tánh mà có. Tại sao? Tha tánh cũng không tự tánh. Lại, vì không có nhân đối đải nhau nên tha tánh chẳng thể được. Vì chẳng thể được nên chẳng gọi là tha.

Lại nữa,
Nếu pháp nhân tha sanh,
Đó tức chẳng có ngã.
Nếu pháp chẳng phải ngã,
Làm sao là Như Lai!

Nếu pháp từ nhân duyên sanh tức không có ngã. Như nhân năm ngón tay có nắm tay, nắm tay ấy không có tự thể.

Như thế, nhân năm ấm gọi là ngã, ngã ấy tức không có tự thể. Ngã có nhiều thứ tên: hoặc gọi là chúng sanh, trời, người, Như Lai… Nếu Như Lai nhân năm ấm mà có tức không có tự tánh. Vì không có tự tánh nên không có ngã. Nếu không có ngã, làm sao gọi là Như Lai. Thế nên trong bài kệ nói: “Nếu pháp nhân tha sanh, đó tức chẳng có ngã… Nếu pháp chẳng phải ngã, làm sao là Như Lai”.

Lại nữa,
Nếu không có tự tánh,
Làm sao có tha tánh?
Lìa tự tánh tha tánh,
Gì gọi là Như Lai?

Nếu không có tự tánh, tha tánh cũng chẳng nên có. Vì nhân tự tánh nên gọi là tha tánh. Vì đây không nên kia cũng là không. Thế nên tự tánh tha tánh cả hai đều không. Nếu lìa tự tánh tha tánh cái gì là Như Lai?

Lại nữa,
Nếu chẳng nhân năm ấm,
Trước đã có Như Lai.
Do năm ấm hiện nay.
Ắt nói là Như Lai.

- Nay thật chẳng thọ ấm,
Lại không pháp Như Lai.
Nếu do chẳng thọ, không ()
Nay sẽ làm sao thọ?

- Nếu như chưa có thọ,
Chỗ thọ chẳng gọi thọ.
Không có pháp không thọ,
Mà gọi là Như Lai.

- Nếu ở trong một khác,
Như Lai chẳng thể được.
Năm thứ tìm cũng không,
Làm sao trong thọ có?

- Lại năm ấm bị thọ,
Chẳng từ tự tánh có.
Nếu không có tự tánh,
Làm sao có tha tánh?

Nếu chưa thọ năm ấm trước có Như Lai, Như Lai đó lý đáng hiện nay thọ năm ấm rồi làm Như Lai. Mà thật khi chưa thọ năm ấm, trước không có Như Lai, làm sao sẽ thọ?

Lại, chẳng thọ năm ấm, năm ấm chẳng gọi là thọ. Không có không thọ mà gọi là Như Lai.

Lại, Như Lai ở trong một khác tìm chẳng thể được. Trong năm ấm năm trường hợp suy tìm cũng chẳng thể được. Nếu vậy, làm sao ở trong năm ấm nói có Như Lai?

Lại, năm ấm bị thọ chẳng từ tự tánh có. Nếu bảo từ tha tánh mà có, nếu chẳng từ tự tánh có, làm sao từ tha tánh có? Tại sao? Do vì không tự tánh nên tha tánh cũng lại không.

Lại nữa,
Do vì nghĩa như thế,
Thọ KHÔNG, người thọ KHÔNG.
Làm sao sẽ do KHÔNG,
Mà nói KHÔNG Như Lai.

Do nghĩa ấy mà suy nghĩ, thọ và người thọ đều KHÔNG. Nếu thọ là KHÔNG, làm sao lấy cái thọ KHÔNG mà nói KHÔNG Như Lai?

Hỏi: - Ông bảo thọ KHÔNG, ngưới thọ KHÔNG ắt thật có cái KHÔNG chăng?

Đáp: - Chẳng đúng. Tại sao?
KHÔNG ắt chẳng thể nói,
Chẳng KHÔNG, chẳng thể được
Chung, chẳng chung không thể (nói),
Chỉ do giả danh nói.

Các pháp là Không ắt chẳng nên nói. Các pháp chẳng Không cũng chẳng nên nói. Các pháp vừa Không vừa chẳng Không cũng chẳng nên nói. Chẳng phải KHÔNG chẳng phải chẳng KHÔNG cũng chẳng nên nói. Tại sao? Chỉ vì phá trái nhau nên dùng giả danh để nói. Như thế, chánh quán suy nghĩ, trong thật tướng các pháp chẳng cần nên dùng các nạn để gạn. Tại sao?

Trong tướng tịch diệt không?
Bốn thứ thường, vô thướng…
Trong tướng tịch diệt không,
Bốn thứ biên, vô biên …

Thật tướng các pháp vốn vi diệu tịch diệt như thế, chỉ nhân đời quá khứ dấy lên bốn thứ tà kiến, thế gian hữu thường, thế gian vô thường, thế gian cũng thường cũng vô thường, thế gian chẳng phải thường chẳng phải vô thường, trong tịch diệt trọn không có. Tại sao? Thật tướng các pháp rốt ráo thanh tịnh chẳng thể chấp lấy, Không còn chẳng nhận huống nữa có bốn thứ kiến chấp. Bốn thứ kiến chấp đều nhân thọ mà sanh, thật tướng các pháp không có cái nhân để thọ. Bốn thứ kiến chấp đều lấy cái thấy của chính mình làm quý, cái thấy của người khác là tiện; thật tướng các pháp vốn không có kia đây. Thế nên nói, trong tịch diệt không có bốn thứ kiến chấp.

Như nhân đời quá khứ có bốn thứ kiến chấp, nhân đời vị lai có bốn thứ kiến chấp cũng như thế là, thế gian hữu biên, thế gian vô biên, thế gian cũng hữu biên cũng vô biên, thế gian chẳng phải hữu biên chẳng phải vô biên.

Hỏi: - Nếu như thế phá Như Lai thì không có Như Lai chăng?
Đáp: - Người tà kiến sâu dày,
Ắt nói không Như Lai.
Tướng Như Lai tịch diệt,
Phân biệt có cũng sai.

Tà kiến có hai thứ: Một là phá cái vui của thế gian. Hai là phá đạo niết bàn.

Phá cái vui của thế gian là tà kiến thô, nói rằng không tội phước, không quả báo của tội phước, không bực Hiền Thánh Như Lai… Dấy lên tà kiến ấy thì bỏ thiện làm ác, ắt phá cái vui của thế gian.

Phá đạo niết bàn là tham trước nơi ngã, phân biệt có và không, dấy lên điều thiện diệt điều ác. Vì dấy lên điều thiện diệt đều ác. Vì dấy điều thiện nên được cái vui của thế gian, vì phân biệt có không nên chẳng được đạo niết bàn.

Thế nên nếu nói không có Như Lai, đó là tà kiến sâu dày, bèn làm mất cái vui của thế gian, huống nữa là niết bàn. Nếu nói có Như Lai cũng là tà kiến. Tại sao? Vì Như Lai là tướng tịch diệt mà có nhiều thứ phân biệt. Vì vậy trong tướng tịch diệt phân biệt có Như Lai cũng chẳng phải.

Như thế trong tánh KHÔNG
Cũng không thể suy nghĩ,
Như Lai sau diệt độ,
Phân biệt là có không.

Vì thật tướng các pháp là tánh KHÔNG nên chẳng thể đối với Như Lai sau khi diệt độ suy nghĩ hoặc có hoặc không hoặc vừa có vừa không. Như Lai từ xưa đến nay rốt ráo là KHÔNG, huống nữa sau khi diệt độ.

Như Lai qua hý luận,
Mà người sanh hý luận,
Hý luận phá mắt tuệ,
Đều là chẳng thấy Phật.

Hý luận gọi là nhớ niệm chấp lấy tướng, phân biệt kia đây, nói Phật diệt, chẳng diệt… Người ấy do bị hý luận che lấp con mắt tuệ nên chẳng thể thấy pháp thân Như Lai. Trong phẩm Như Lai này thì đầu, giữa và sau suy nghĩ Như Lai thật có tánh chẳng thể được. Thế nên bài kệ nói:

Chỗ Như Lai có tánh,
Tức là thế gian tánh.
Như Lai không có tánh,
Thế gian cũng không tánh.

Trong phẩm này nghĩ xét suy tìm tánh Như Lai tức là tánh của tất cả thế gian.

Hỏi: - Những gì là tánh Như Lai?

Đáp: - Như Lai không có tánh đồng với thế gian không có tánh.